Ανοιγόμαστε στον κόσμο που μας ανοίγεται και δεν μας ανοίγεται παρά μόνο αν του ανοιγόμαστε ~ Κ. Αξελός
«Μετά από καιρό, διέσχιζα και πάλι τα όρια μιας γης που θα με έκανε να ξαναβρώ μια χαμένη αίσθηση ασφάλειας. Έπρεπε να γυρίσω πίσω για να βεβαιωθώ ότι θα έπαιρνα μαζί μου όλα εκείνα που στη βιασύνη μου είχα ξεχάσει. ‘Ηξερα πως εκεί θα μου δινόταν ο χρόνος που χρειαζόμουν για να διεργαστώ τις εμπειρίες από τα ταξίδια μου – κι έτσι έδωσα στον εαυτό μου την άδεια να παραμείνει για όσο ήθελε. Μόνο που κάθε τόσο έπρεπε να “τιθασσεύω” εκείνο το κομμάτι του εαυτού μου που του άρεσε να «πετάει»… -καμιά φορά χωρίς σύνεση και ανεξάρτητα από τις καιρικές συνθήκες- συνθηκολογώντας μαζί του ότι δεν θα αφήναμε τα όνειρά μας να μαραζώσουν…» (απόσπασμα από το προσωπικό μου ημερολόγιο)
Ο όρος «ζώνη» περιγράφει μια «περιοχή ή λωρίδα γης η οποία έχει ένα ορισμένο χαρακτηριστικό, σκοπό ή χρήση ή που υπόκειται σε ορισμένους περιορισμούς».
Τώρα, αν στον όρο «ζώνη» προσθέσετε και τον όρο «ασφάλεια», νομίζω θα καταλάβετε αμέσως που το πάω.
Τι είναι η «Ζώνη Ασφάλειας»;
Όλοι έχουμε από μια λεγόμενη «ζώνη ασφάλειας»: ένα νοητικό χώρο μέσα στον οποίο κινούμαστε, όπου τα πράγματα είναι οικεία και γνώριμα και όπου οι δραστηριότητες και οι συμπεριφορές μας είναι τέτοιες που ελαχιστοποιούν την έκθεση στο στρες και τον κίνδυνο. Μέσα εκεί πιστεύουμε ότι τα πράγματα είναι σχετικά υπό έλεγχο και αυτό μας παρέχει μια αίσθηση ασφάλειας και άνεσης.
Γιατί είναι τόσο δύσκολο να βγούμε από τη «Ζώνη Ασφάλειας»;
Πολύ απλά, γιατί νιώθουμε άγχος και φόβο μπροστά στην αβεβαιότητα που υπάρχει έξω από αυτήν, γεγονός που αυξάνει τα επίπεδα του στρες και που ο οργανισμός μας αντιλαμβάνεται ως κάτι το «δυσάρεστο» και «επικίνδυνο».
Η ιδέα της «ζώνης ασφάλειας» μας πάει πίσω σε ένα κλασσικό ψυχολογικό πείραμα (1908), όταν οι Robert M. Yerkes and John D. Dodson υποστήριξαν ότι μια κατάσταση σχετικής ασφάλειας έχει ως αποτέλεσμα ένα σταθερό επίπεδο απόδοσης. Προκειμένου ωστόσο να μεγιστοποιήσουμε την απόδοση μας χρειαζόμαστε μια κατάσταση «σχετικού άγχους»- ένα χώρο όπου τα επίπεδα του στρες είναι ελαφρώς υψηλότερα από το κανονικό. Αυτός ο χώρος, ονομάζεται ζώνη «Ιδανικού Άγχους» και βρίσκεται ακριβώς έξω από τη ζώνη ασφάλειας. Όταν από την άλλη μεριά, αισθανόμαστε υπερβολικό άγχος, νιώθουμε πολύ στρεσαρισμένοι για να είμαστε παραγωγικοί και τα επίπεδα της απόδοσης μας πέφτουν θεαματικά.
Στην πραγματικότητα δεν σας λέω κάτι που δεν γνωρίζετε ήδη από την εμπειρία σας. Είναι βέβαιο ότι μπορείτε να ανακαλέσετε φορές που “σπρώξατε” τον εαυτό σας, βάζοντας τον μπροστά σε μια πρόκληση, κάτι που έμοιαζε να είναι έξω από τα συνηθισμένα σας όρια, με εντυπωσιακά αποτελέσματα…
Ταυτόχρονα όμως, το να τον “σπρώξουμε” πολύ παραέξω μπορεί να αποβεί αρνητικό και να ενισχύσει την άποψη ότι το να θέτουμε τον εαυτό μας μπροστά σε προκλήσεις δεν είναι καλή ιδέα…
Η φυσική μας τάση είναι να επιστρέφουμε σε μια άνετη κατάσταση ελάχιστου άγχους. Έτσι εξηγείται γιατί είναι τόσο δύσκολο να βγάλουμε τον εαυτό μας από τη «ζώνη ασφάλειας».
Πώς διαμορφώνεται η «Ζώνη Ασφάλειας» του καθενός μας;
Η «ζώνη ασφάλειας» για τον καθένα μας έχει διαμορφωθεί βάσει του κοινωνικού προγραμματισμού που έχουμε δεχτεί και δεχόμαστε κατά τη διάρκεια της ζωής μας, με άλλα λόγια όλα εκείνα τα πράγματα που οι «σημαντικοί άλλοι» μας είπαν ότι είμαστε και δεν είμαστε, ότι μπορούμε και δεν μπορούμε, ότι είναι «σωστά» και «λάθος», «αποδεκτά» και «μη αποδεκτά», τα οποία στην πορεία «ενδοβάλλαμε» και κάναμε δικά μας. Μάθαμε να συμπεριφερόμαστε με έναν τρόπο που να μας προφυλάσσει από την «απόρριψη», την «αποτυχία», την «αρνητική κριτική», προκειμένου να είμαστε (ή να νομίζουμε ότι είμαστε) ασφαλείς και προστατευμένοι.
Το αποτέλεσμα είναι ότι ο φόβος που μας κρατάει μέσα στη ζώνη ασφάλειας εξασφαλίζει και το να είμαστε ένα καλά προσαρμοσμένο άτομο αυτής της κοινωνίας, πράγμα που σε έναν ορισμένο βαθμό είναι εντάξει και είναι λειτουργικό. Υπάρχουν όμως και καταστάσεις όπου η ζώνη ασφάλειας και οι φόβοι μας μας εμποδίζουν να κάνουμε τα πράγματα εκείνα που θέλουμε στ’αλήθεια να κάνουμε, να πραγματοποιήσουμε τα όνειρά μας που παραμένουν σε κατάσταση «αναβολής» με τον κίνδυνο να μαραζώσουν και μαζί τους να μαραζώσουμε κι εμείς…
Βλέπετε, μέσα στη «ζώνη ασφάλειας», ναι μεν το στρες και ο φόβος είναι σε χαμηλά επίπεδα, το ίδιο όμως είναι και τα υπόλοιπα συναισθήματά μας, έτσι που να έχουμε την αίσθηση ότι η ζωή είναι μια «ευθεία» γραμμή, όπου ο ενθουσιασμός, το πάθος, η ζωντάνια απουσιάζουν… και βιώνουμε ένα συναισθηματικό μούδιασμα που συχνά δεν μας επιτρέπει καν να αντιληφθούμε ότι η ζωή μας είναι «στον αυτόματο πιλότο».
Με αυτήν την έννοια, οι «ζώνες ασφάλειας» καλλιεργούν μια στάση «μαθημένης αβοηθησίας», δυσχεραίνοντας τη διεύρυνση και την ανάπτυξη του εαυτού μας. Η μάθηση, η δημιουργία, η εξέλιξη είναι αποτέλεσμα της διάθεσής μας να πατήσουμε έξω από τα όρια της ζώνης και να αναπτύξουμε μια ανοχή στην αβεβαιότητα που υπάρχει έξω από αυτή.
Γιατί είναι σημαντικό να βγαίνουμε από τη «Ζώνη Ασφάλειας»;
Το να μένουμε μέσα στη ζώνη ασφάλειας δεν είναι κάτι από μόνο του κάτι «κακό», ίσα ίσα… Αυτός ο χώρος είναι για τον καθένα μας πολύ σημαντικός. Είναι ένα μέρος όπου μπορούμε να φορτίσουμε τις μπαταρίες μας και να τροφοδοτηθούμε ενεργειακά. Υπάρχουν φορές που το να κουκουλωθείς στον καναπέ σου με μια ζεστή κουβέρτα, απολαμβάνοντας μια ταινία, μπορεί να είναι ό,τι καλύτερο έχεις να προσφέρεις στον εαυτό σου.
Από καιρό σε καιρό, είναι μάλιστα απαραίτητο να επιστρέφουμε στη ζώνη ασφάλειας προκειμένου να επεξεργαστούμε τις εμπειρίες που συμβαίνουν όσο είμαστε έξω από αυτήν.
Ας μην ξεγελιόμαστε όμως περιμένοντας να συμβούν και πολλά εκεί μέσα. Δεν είναι το μέρος όπου θα μάθουμε καινούρια πράγματα, όπου θα ζήσουμε κάτι συναρπαστικό ή θα κάνουμε το επόμενο σημαντικό επαγγελματικό βήμα. Αν θέλουμε να αναπτυχθούμε χρειάζεται να βγούμε έξω από αυτήν.
Το πρόβλημα είναι ότι πολύ συχνά αφήνουμε το φόβο της αποτυχίας και της απόρριψης να μας αποθαρρύνει. Είναι πολλά εκείνα που θα θέλαμε να κάνουμε αλλά δεν κάνουμε ακριβώς γιατί βρίσκονται έξω από τη ζώνη της ασφάλειας μας. Μένουμε εκεί, συχνά με το παράπονο ότι “τίποτα δε συμβαίνει…”
Πώς μπορούμε να βγούμε από τη «Ζώνη Ασφάλειας»;
Για να βγούμε από τη Ζώνη Ασφάλειας χρειάζεται να αντιμετωπίσουμε τους φόβους και τις ανασφάλειές μας. Αυτό δεν σημαίνει απαραίτητα να τους «ξεπεράσουμε» ή να «απαλλαγούμε» από αυτούς, σημαίνει όμως να τους αναγνωρίσουμε και να τους διαχειριστούμε κατάλληλα έτσι που να μην στέκονται εμπόδιο στην ανάπτυξη μας.
Σημαίνει ακόμη να αντιμετωπίσουμε την αμφιθυμία μας ανάμεσα στην πλευρά του εαυτού μας που επιζητά την άνεση και την ασφάλεια, η οποία μας έλκει προς τα πίσω και εκείνη που επιζητά τη διέργεση και την διεύρυνση και που μας σπρώχνει προς τα εμπρός. Πάνω από όλα όμως χρειάζεται να εμπιστευτούμε τον εαυτό μας και την έμφυτη τάση πραγμάτωσης που υπάρχει στον καθένα μας και να ανοιχτούμε περισσότερο στην εμπειρία…
Αν λοιπόν θέλουμε να βγούμε από τη ζώνη ασφάλειας χρειάζεται:
- Να αποκτήσουμε επίγνωση αυτής της ζώνης ασφάλειας και της φυσικής μας τάσης να μένουμε μέσα σε αυτή.
- Να αλλάξουμε την προοπτική μας: να τη δούμε όχι μόνο σαν καταφύγιο αλλά και σαν περίφραξη. Να καλωσορίσουμε την αβεβαιότητα, να επιλέξουμε την πρόκληση αντί της άνεσης και να βάλουμε στόχους που μας ωθούν να βγούμε έξω από αυτή. Να μάθουμε να νιώθουμε άνετα με το μην νιώθουμε άνετα.
- Να κάνουμε μικρά βήματα, ακόμη και αν αυτό είναι να πάμε από ένα διαφορετικό δρόμο στη δουλειά ή να δοκιμάσουμε ένα καινούριο πιάτο αντί για το συνηθισμένο μας… Να την διευρύνουμε σταδιακά, δε χρειάζεται να γκρεμίσουμε την περίφραξη αλλά να την επεκτείνουμε…
Κλείνοντας, μια ερώτηση:
Πώς θα είναι η ζωή σας σε 10 χρόνια από σήμερα αν παραμείνετε αποκλειστικά μέσα στη ζώνη ασφάλειάς σας;
Α… και φροντίστε να δείτε το παρακάτω video που είναι καταπληκτικό:
Photo by Randy Tarampi on Unsplash
